Ο Φάρος του Κόσμου και οι εμπειρίες μου κοντά του

ΕΙΣΗΓΗΣΗ
του Αρχιμανδρίτη π. Αθηναγόρα Λουκατάρη

Χαίρομαι όλως ιδιαιτέρως που μου δίνετε σήμερα εδώ, Σεβασμιώτατε, την ευκαιρία να μοιραστώ με τους εκλεκτούς προσκεκλημένους σας τις εμπειρίες μου από τη διακονία μου στο Κέντρο Προστασίας Ανηλίκων ΡΟΜ της Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως & Σταυρουπόλεως στην Ενορία του Αγίου Νεκταρίου, γνωστό με την επωνυμία «Φάρος του Κόσμου», με την ευχή να φανούν χρήσιμες. Στον Δενδροπόταμο, που κατοικείται σε ποσοστό 85% από Ρομά, βρίσκομαι τα τελευταία δέκα χρόνια με τις ευλογίες και τις συμβουλές του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Νεαπόλεως & Σταυρουπόλεως, κκ Βαρνάβα, με κύρια αποστολή να οδηγήσουμε τα παιδιά των Ρομά στα σχολεία και να τα βοηθήσουμε να αγαπήσουν τα γράμματα, καθώς είναι γνωστό ότι η μόρφωση και η αυτοεξέλιξη δεν συμπεριλαμβάνονται στην αξιακή κλίμακα της φυλής τους.
Χρειάστηκε υπομονή και επιμονή για να προσεγγίσουμε τους Ρομά της Ενορίας του Αγίου Νεκταρίου και να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη τους. Υιοθετήσαμε τη δραστική παρέμβαση με πράξεις και παραδείγματα και δεν περιοριστήκαμε σε συμβουλές και παραινέσεις. Δεν σπεύσαμε να διδάξουμε με λόγια, τα οποία, άλλωστε, θα προσέκρουαν στην οξυμένη καχυποψία τους και στην επιφυλακτικότητά τους, αλλά με έργα. Σύμφωνα με την αλήθεια του Ευαγγελίου, εγώ ως ιερέας για να έχω το δικαίωμα να λειτουργήσω, αλλά και οι πιστοί για να έχουν το δικαίωμα να προσέλθουν στη λειτουργία, πρέπει πρώτα να φροντίσουμε τους αδελφούς μας που μας χρειάζονται.

Η στάση μας αυτή ήταν πρόκληση για τους Ρομά του Δενδροποτάμου, καθώς τους έκανε να αναρωτηθούν από πού πηγάζει αυτή η δύναμη που μας αξιώνει να τους υπηρετούμε, χωρίς να περιμένουμε ανταλλάγματα. Ήταν δύσκολο να παραδεχτούν ότι τους πλησιάζαμε ανιδιοτελώς και πολύ πιο δύσκολο να αποδεχτούν ότι η ηθική απολαβή της ανθρωπιστικής προσφοράς ήταν το μοναδικό μας αντίδωρο. Όταν, όμως, καταλάβανε ότι η δύναμη αυτή πηγάζει από την πίστη μας, έκτοτε θέλουν να τη γνωρίζουν, να την κάνουν κτήμα τους, να γίνουν και οι ίδιοι κοινωνοί αυτής της μοναδικής και συγκλονιστικής εμπειρίας.
Είναι διαπιστωμένο ότι ο αναλφαβητισμός και η έλλειψη παιδείας γενικότερα, είναι η βασικότερη αιτία που συντηρεί τον κοινωνικό αποκλεισμό των Ρομά, καθώς, επίσης, και την έντονη ροπή τους προς κάθε μορφής παραβατικότητα. Δεδομένου ότι στην περίπτωσή τους η εξεύρεση νόμιμης βιοποριστικής εργασίας είναι εξαιρετικά δύσκολη έως απίθανη και δοθέντος, επίσης, σύμφωνα με τον Θεόκριτο, ότι «πενία τέχνας κατεργάζεται», είναι σπάνιο να βρει κανείς οικογένεια στον Δενδροπόταμο που να μην έχει τουλάχιστον ένα μέλος της έγκλειστο σε κάποιο από τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας μας, αφού η χωρίς φραγμούς εφευρετικότητα δεν απέχει πολύ από την παραβατικότητα.
Όταν, λοιπόν, ένα παιδί που γεννιέται στον Δενδροπόταμο, συνειδητοποιεί κάποια στιγμή ότι ο παππούς ή ο πατέρας ή ο αδελφός του ή ο θείος ή ο γείτονας μπαινοβγαίνουν στη φυλακή, θεωρεί πολύ φυσικό να βρεθεί και το ίδιο κάποια στιγμή εκεί.
Στην ηλικία που τα παιδιά του διπλανού συνοικισμού, αμέσως πάνω από την κεντρική οδική αρτηρία της περιοχής, που λειτουργεί και ως διαχωριστικό όριο ανάμεσα στο ghetto των Ρομά και τον έξω κόσμο, βλέπουν τον παππού, τον πατέρα ή τον θείο τους να παίζουν ποδόσφαιρο και ξέρουν ότι η φυσική συνέχεια είναι να παίξουν και τα ίδια ποδόσφαιρο μεγαλώνοντας, τα τσιγγανόπουλα θεωρούν φυσικό να περάσουν κάποια περίοδο της ζωής τους μέσα στη φυλακή, αφού «έτσι κάνουν όλοι».
Εφόσον, λοιπόν, η αγορά εργασίας, έτσι όπως την εννοούμε οι υπόλοιποι, έχει τις πόρτες της κλειδαμπαρωμένες για τους ρομά και δεδομένου ότι η αγέρωχη και μποέμικη φύση τους δεν τους επιτρέπει να έχουν αφεντικό στο κεφάλι τους ή να πειθαρχούν σε προγράμματα, είναι αναμενόμενο να επιλέγουν ή τα πατροπαράδοτα επαγγέλματα, όπως γυρολόγοι μικροπωλητές ή έμποροι σε λαϊκές αγορές, αλλά και τα νεόκοπα που είναι άκρως προσοδοφόρα και παράνομα. Σήμερα, το παιδί που γεννιέται στον Δενδροπόταμο βλέπει τους μισούς να κλέβουν και τους άλλους μισούς να πουλάνε ναρκωτικά, ενώ αρκετοί από αυτούς μαζεύουν και πουλούν παλιά σίδερα, προφανώς για την προς τα έξω καλή μαρτυρία. Επομένως, το τσιγγανόπουλο δεν γνωρίζει αν υπάρχουν άλλα επαγγέλματα.
Χαρακτηριστική, άλλωστε, είναι και η απάντηση ενός μικρού τσιγγανόπουλου προς έναν δημοσιογράφο, στην ερώτηση του τελευταίου «τι ονειρεύεσαι να γίνεις, όταν θα μεγαλώσεις;», «εγώ θα μαζεύω παλιά σίδερα», «δεν ονειρεύεσαι να κάνεις κάτι άλλο, εκτός από το να μαζεύεις παλιά σίδερα;», «γιατί, εσείς, κύριε, δεν μαζεύετε παλιά σίδερα;». Για τον μικρό αυτόν, αλλά και για όλους τους άλλους μικρούς, που δεν τολμούν να ξεμυτίσουν από τα στενά όρια του συνοικισμού τους και δεν έχουν επαφές με τους παραέξω, όλος ο κόσμος εμπορεύεται παλιοσίδερα.
Θεώρησα σκόπιμο να προτάξω μερικά ψήγματα από το πλούσιο υλικό που συλλέγουμε συστηματικά, οι συνεργάτες μου και εγώ, μέσα από την καθημερινή μας επαφή με αυτούς τους πολύ ιδιαίτερους και συχνά χαρισματικούς συμπολίτες μας, τους Ρομά. Το υλικό αυτό τα πρώτα χρόνια συγκεντρωνόταν μέσα από ερασιτεχνικές διαδικασίες, στην πορεία, όμως, η ανάγκη για εγκυρότητα και αξιοπιστία των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από συνεντεύξεις ημιδομημένες ή ελεύθερες, παρατηρήσεις συμμετοχικές ή μη συμμετοχικές και από σχετικές με το αντικείμενό μας αναφορές, μας οδήγησε στην αναζήτηση και εφαρμογή επιστημονικών προδιαγραφών στις ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες που σχεδιάζουμε, με τις οποίες ευελπιστούμε να δημιουργήσουμε μία αξιόπιστη και προσιτή βάση δεδομένων ικανή να τροφοδοτήσει ή να δώσει αφορμές για μελέτες πάνω σε θέματα υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικής ένταξης των Ρομά και γενικότερα των ευπαθών και περιθωριοποιημένων ομάδων.
Η παρεμβατική δράση μας στον Δενδροπόταμο, για όσα παιδιά το χρειάζονται, μεριμνά να τους εξασφαλίσει μόνιμη στέγη και στοργή και ένα ζεστό πιάτο φαγητού που το απολαμβάνουν παρέα με τους ανθρώπους που τα αγαπούν και τα φροντίζουν, αλλά και με τους φίλους τους. Ακόμα, περιλαμβάνει την τακτική παρακολούθηση της υγείας τους, τη δυνατότητα συστηματικής άθλησης και δημιουργικής απασχόλησης, την προγραμματισμένη και επιλεγμένη ψυχαγωγία τους και, βέβαια, την ψυχολογική τους στήριξη.
Η παρέμβασή μας, που έχει κατά κύριο λόγο χαρακτήρα φιλεκπαιδευτικό, στοχεύει στη δημιουργία μιας αμφίδρομης γέφυρας επικοινωνίας με τον τοπικό πληθυσμό διευκολύνοντας τις επαφές, τις ανταλλαγές και τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις ετερογενείς ομάδες της πολυπολιτισμικής κοινωνίας που είμαστε και οικοδομώντας τη διαπολιτισμικότητα που οφείλουμε να κατακτήσουμε. Η κατάκτηση αυτή περνάει μέσα από τον σεβασμό της ετερότητας που αντιπροσωπεύει ο «άλλος» και από τη διάθεση συμπόρευσης μαζί του.
Ωστόσο, ο σεβασμός της ετερότητας, τον οποίο επικαλούμαστε στα πλαίσια της αγαστής συνύπαρξης των διακριτών ομάδων μιας κοινωνίας, δεν συνεπάγεται την αυτόματη αποδοχή μιας πολιτισμικής πρακτικής, ιδίως όταν αυτή δεν συνάδει με την Οικουμενική Διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εν προκειμένω, κατανοούμε την ανάγκη επιβίωσης της φυλής που επιβάλλει ή προτρέπει τα νεαρά κορίτσια να παντρεύονται μικρά και να μπαίνουν από νωρίς στην αναπαραγωγική διαδικασία, αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι θα το αποδεχτούμε και θα το αφήσουμε να διαιωνίζεται.
Αναλυτικότερα, η νοοτροπία της φυλής θέλει τα μικρά κορίτσια κλεισμένα στο σπίτι και αποκλεισμένα από την εκπαίδευση, για να αναπληρώνουν τους γονείς, οι οποίοι, αν δεν είναι έγκλειστοι σε κάποιο ίδρυμα, σωφρονιστικό ή ψυχιατρικό, απουσιάζουν συχνά από το σπίτι για τις ανάγκες του βιοπορισμού της οικογένειας. Τα μικρά κορίτσια μεγαλώνουν τα μικρότερα αδέλφια τους, ασχολούνται με τη λάτρα του σπιτιού και γενικά επωμίζονται ευθύνες, που γονατίζουν τις παιδικές αντοχές τους. Ένας ακόμα λόγος, που δεν τους επιτρέπουν πολλές εξόδους ή μετακινήσεις, είναι διότι, όσο λιγότερο κυκλοφορούν, τόσο πιο εύκολα θα παντρευτούν. Η γονική εστία μοιάζει, επομένως, με φυλακή, από την οποία δεν βλέπουν την ώρα να αποδράσουν.
Η μόνη έξοδος διαφυγής για αυτά τα κορίτσια είναι ο γάμος στην άγουρη ηλικία των δώδεκα, δεκατριών, δεκατεσσάρων στην καλύτερη περίπτωση ετών με κάποιο, συνήθως λίγο μεγαλύτερο, επίσης ανήλικο παλληκάρι από το συνοικισμό μας. Πιστεύουν ότι ως παντρεμένες θα απολαμβάνουν την άνεση και την ελευθερία που τους λείπει από το πατρικό τους. Σ’ αυτό συντελούν και οι λατινοαμερικανικές ή τουρκικές τηλεοπτικές σειρές, τις οποίες παρακολουθούν ανελλιπώς και με θρησκευτική ευλάβεια, τις ώρες που θα έπρεπε να βρίσκονται στο σχολείο. Μέσα στο γυαλί όλες οι νιόπαντρες κοπέλες ζουν μια ονειρεμένη πραγματικότητα, όπου όλα είναι άνετα και ρόδινα. Είναι εύκολο για ένα άβγαλτο κοριτσάκι, να πιστέψει ότι κάπως έτσι θα είναι και ο δικός της έγγαμος βίος.
Όμως, πόσο εύστοχα τραγουδάει για αυτά τα μικρά κορίτσια ο Διονύσης Σαββόπουλος:
Πόσο όμορφα, όμορφα βλέπεις τα κορίτσια.
Πόσο άτυχα, άτυχα βλέπεις τα κορίτσια.
Την ασκήμια των γονιών τους θα πληρώσουν ακριβά.
Κάποια μέρα σα χαμένα θα στηθούν στην εκκλησιά.
Η μαμά τους θα δακρύζει, συγγενείς, πεθερικά.
Τα κορίτσια τα καημένα, κι ούτε λέξη πια γι’ αυτά.

Όπως είναι αναμενόμενο, σύντομα διαπιστώνουν ότι δεν ξέφυγαν από τη φυλακή τους, απλά άλλαξε το σκηνικό, άλλαξε το κελί τους. Ο σύζυγος και τα πεθερικά, κατά κανόνα πιο σκληρά από τους γονείς τους, σύμφωνα με τις παραδόσεις της φυλής, έχουν τις δικές τους απαιτήσεις. Το ίδιο και τα παιδιά, που δεν αργούν να έρθουν. Και καταφθάνουν απανωτά, αφού η κλειστή τους κοινωνία τις αντιμετωπίζει σαν μηχανές αναπαραγωγής. Η ανέχεια φέρνει τις προστριβές, και οι προστριβές το χωρισμό. Τότε συνειδητοποιούν ότι πρέπει να αναθρέψουν τα παιδιά τους βασιζόμενες στις δικές τους κυρίως δυνάμεις. Τότε διαπιστώνουν ότι σχεδόν δεν ξέρουν γράμματα και δεν έχουν τα εφόδια για να εργαστούν. Και τότε τα μικρά κορίτσια αναγκάζονται να μεγαλώσουν απότομα, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό.
Το ογδόντα τοις εκατό (80%) των μικροπαντρεμένων κοριτσιών του Δενδροποτάμου ανήκουν δυστυχώς στην κατηγορία που περιγράψαμε παραπάνω, ενώ μικρότερο από το τρία τοις εκατό (3%) είναι το ποσοστό αυτών των κοριτσιών, που καταφέρνουν να παρακολουθήσουν Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Με θλίβει πάρα πολύ τα ποσοστά αυτά!
Είναι γνωστό ότι η γυναίκα, μητέρα, γιαγιά, αδελφή, σύζυγος ή έστω θεία, εξαδέλφη, γειτόνισσα είναι ο κινητήριος μοχλός μέσα και έξω από κάθε σπίτι. Αν δώσουμε στις γυναίκες αυτές τις ευκαιρίες που στερήθηκαν εξ αιτίας της συντηρητικής φυλετικής παράδοσης, μέσα στην οποία γαλουχήθηκαν, σύντομα θα έχουμε μια πλειάδα από πολύτιμες συνεργάτιδες ακριβώς μέσα στην καρδιά του κύριου προβλήματος, που είναι και το πρωταρχικό μας μέλημα, να βάλουμε, δηλαδή, τα γράμματα στην καθημερινότητα των τσιγγανόπαιδων και στην κουλτούρα της φυλής τους.
Παρακαλέσαμε τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης, που έκανε αμέσως δεκτό το αίτημά μας, να προβλεφθεί στο σχεδιασμό των καινούριων εγκαταστάσεων που σύντομα, θα προσφέρουν στο Φάρο του Κόσμου, ένας ειδικός χώρος, ο οποίος θα λειτουργεί ως παιδικός σταθμός για τα παιδιά των γυναικών, που επιθυμούν να παρακολουθήσουν Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Επίσης, είμαστε σε θέση, χάρη στους πολυπληθείς εθελοντές μας, που δεν φείδονται κόπου και χρόνου, όταν χρειαζόμαστε τη βοήθειά τους, να παρέχουμε στις όψιμες σπουδάστριές μας ενισχυτική διδασκαλία και ό,τι άλλο θα εξυπηρετούσε τις σπουδές τους.
Ο «Φάρος του Κόσμου», Σεβασμιώτατε, συμπλήρωσε ήδη μία δεκαετία συνεχούς παρουσίας και δράσης στον Δενδροπόταμο και αυτή τη στιγμή καμαρώνει τα πρώτα παιδιά του που κατάφεραν να μπουν στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Μου φαίνεται πως ήταν μόλις χθες που έπρεπε να περνώ από τα σπίτια τους και να τα ξυπνώ για να πάνε στο σχολείο και σήμερα δύο από αυτά είναι φοιτητές στο τμήμα Στατιστικής της Σάμου και στο τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη, ενώ άλλα τέσσερα σπουδάζουν με υποτροφίες χορηγών μας σε Ιδιωτικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης της πόλης μας.
Τέλος θα ήθελα να αναφερθώ στις μοναδικές εμπειρίες που μας χάρισε η ομάδα ρομποτικής FAR.GO.BOTS, που, ενώ συγκροτήθηκε μόλις τον Σεπτέμβριο του 2013 για να συμμετάσχει στον διαγωνισμό FIRST LEGO LEAGUE GREECE, ο οποίος τελεί υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, μέχρι τον περασμένο Απρίλιο είχε ήδη κερδίσει τις διακρίσεις που μας χάρισαν το δεκαήμερο ταξίδι στο St. Louis του Missouri, όπου είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε μεταξύ άλλων τη ζεστή φιλοξενία της ελληνικής ομογένειας.
Συγκεκριμένα, εκτός από το πρώτο βραβείο που κέρδισαν τα παιδιά μας στα πλαίσια του FIRST LEGO LEAGUE GREECE στην κατηγορία CORE VALUES μέσα στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών «ΝΟΗΣΙΣ» της Θεσσαλονίκης, επιλέχτηκαν συγχρόνως από τους διεθνείς παρατηρητές της διοργάνωσης για την τιμητική διάκριση που δίνεται παγκοσμίως σε μία μόνο ομάδα, αυτήν που ξεχωρίζει για την επινοητικότητα, την αγωνιστικότητα και την προοπτική εξέλιξης των παιδιών της και βραβεύεται ακριβώς για την ποιότητα, τη δυναμική και την ελπίδα που αντιπροσωπεύει για τα παιδιά όλης της υφηλίου, κυρίως για αυτά που στερούνται ευκαιριών και πασχίζουν να ξεφύγουν από το περιθώριο.
Είμαι πολύ περήφανος που συνόδεψα τα παιδιά του Αγίου Νεκταρίου, αυτούς τους μικρούς πρεσβευτές καλής θελήσεως και εκκολαπτόμενους επιστήμονες, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και είμαι σίγουρος ότι θα μας χαρίσουν πολλές ακόμα συγκινήσεις στο μέλλον.
Αισθάνομαι ευλογημένος που έχω συνοδοιπόρους μου στο έργο αυτό τόσο πολλούς και τόσο καλούς ανθρώπους και τους ευχαριστώ που συντηρούν άσβεστη τη φλόγα του Φάρου για να μη χάσει κανένα παιδί το δρόμο του, για να έχει κάθε παιδί δικαίωμα στο όνειρο!
Ευχαριστώ για την προσοχή σας.

π. Αθηναγόρας Θ. Λουκατάρης

https://estavromenos.blogspot.gr/2014/10/blog-post_51.html#more